De kerkhervormers Johannes Calvijn en Maarten Luther hebben een blijvende invloed nagelaten op het christendom. Beiden braken met de katholieke kerk en initieerden hervormingen die leidden tot de vorming van afzonderlijke protestantse denominationten
Eerste schreden naar Reformatie
Johannes Calvijn werd geboren in 1509 in Picardië, Frankrijk. Hij studeerde aanvankelijk rechten, maar na zijn bekering tot het protestantisme omarmde hij het religieuze leven vol enthousiasme en werd uiteindelijk een vooraanstaand theoloog en prediker. Zijn belangrijkste werk, de “Institutie a Christiane Religionis” (1536), diende als basis voor het calvinisme.
Maarten Luther, daarentegen, was een Augustijner monnik uit Duitsland die zijn theologische studies begon rond 1505. Zijn grote doorbraak kwam in 1517 toen hij de “95 stellingen tegen de handel in aflaten” publiceerde. Hierdoor ontbrandde de Reformatie in Europa.
Theologische verschillen tussen Calvijn en Luther
Predestinatie versus vrije wil
Hoewel zowel Calvijn als Luther geloofden dat redding afhankelijk is van Gods genade en niet van menselijke inspanningen, verschilde hun visie op predestinatie aanzienlijk. Calvijn geloofde stellig in double predestination, het idee dat God sommige mensen kiest voor redding en anderen voor verdoemenis, ongeacht hun verdiensten of keuzes.
Luther daarentegen, erkende de rol van de vrije wil in Gods plan voor redding. Hoewel hij leerde dat de menselijke natuur gecorrumpeerd is door zonde, is er nog niet genoeg ruimte voor mensen om te kiezen om te geloven in Christus en redding te ontvangen.
Gemeenschap en Kerk autoriteit
Calvijn hechtte grote waarde aan gemeenschap in het christelijk leven en zag dit als integraal onderdeel van de kerk. Zijn kerkstructuur omvatte verschillende niveaus van geestelijk leiderschap en inspraak van gemeenteleden bij besluitvorming. Daarnaast was het zijn overtuiging dat de wereldlijke autoriteiten een actieve rol moesten spelen bij de handhaving van het christelijk geloof.
Luthers benadering van kerkbestuur en het gezag van de geestelijkheid verschilde significant van die van Calvijn. Hij benadrukte het belang van persoonlijk Bijbelonderzoek en de “priesterschap van alle gelovigen” in plaats van een hiërarchische structuur met veel tussenpersonen. Luther verwierp ook het idee dat wereldlijke heersers betrokken moesten zijn bij kerkzaken.
Eucharistie of Avondmaal
Op het gebied van sacramenten, zoals de eucharistie of avondmaal, waren er opvatting verschillen tussen Calvijn en Luther. Calvijn stelde dat Christus geestelijk aanwezig is bij het avondmaal, maar niet fysiek. In plaats daarvan geloofde hij dat de gelovigen spiritueel één werden met Christus tijdens de viering van dit sacrament.
Luther onderschreef een meer traditionele interpretatie van de eucharistie en huldigde consubstantiatie, waarbij de substantie van brood en wijn zich vermengt met die van Christus’ lichaam en bloed – hoewel ze tegelijkertijd onveranderd blijven. Hierdoor werd het sacrament een directere manier voor gelovigen om gemeenschap te hebben met Jezus.
Sociaal-politieke invloeden van Calvijn en Luther
Calvijns Genève
Nadat Calvijn uit Frankrijk vluchtte als gevolg van zijn betrokkenheid bij de Reformatiebeweging, vestigde hij zich in Genève, Zwitserland. Onder zijn leiding werd de stad getransformeerd tot het centrum van het calvinisme. Vanuit deze basis verspreidde zijn theologie zich snel over Europa en zijn invloed duurt voort in protestantse kerken wereldwijd.
Luthers impact op Duitstalige landen
Luthers geschriften en leerstellingen hadden een blijvende impact op Duitsland, zowel in religieus als sociaal-politiek opzicht. Door de Bijbel te vertalen naar het Duits speelde hij een cruciale rol in de verspreiding van de Bijbel onder de gewone bevolking. Bovendien maakte hij, samen met andere protestantse vorsten, een einde aan het monopolie van de katholieke kerk op geloofsinstructie en onderwijs.
Vervolging en gevolgen voor de calvinisten en lutheranen
In hun streven naar hervormingen bleven Calvijn en Luther niet gevrijwaard van vervolging en controverse. Beide kerkhervormers werden aangedreven door een krachtig gevoel van afkeer voor wat zij zagen als de corruptie en morele tekortkomingen binnen de katholieke kerk. Zij durfden dit openlijk uit te spreken en agressief aanklagen. Deze stap leidde tot een golf van godsdienstige en politieke veranderingen die nog eeuwenlang zou voortduren.
- Calvijn: Zijn houding ten opzichte van dissidenten in Genève leidde tot diverse veroordelingen en executies, met als meest beruchte geval dat van Michael Servetus – beschuldigd van antitrinitarisme – die werd levend verbrand.
- Luther: In 1521 werd hij geëxcommuniceerd door de paus en officieel bestempeld als ketter. Hij zocht bescherming bij de vorst van Saksen, die hem onderdak bood op het Wartburg-kasteel waar Luther zijn Duitse vertaling van het Nieuwe Testament voltooide.
Uiteindelijk hebben zowel Johannes Calvijn als Maarten Luther onuitwisbare sporen nagelaten in de geschiedenis van het christendom dankzij hun moedige aanklachten tegen religieuze misstanden en hartstochtelijke pleidooien voor hervormingen binnen de kerk. Hoewel ze soms vergelijkbare doelen nastreefden, waren er duidelijke verschillen in hun theologische overtuigingen, benaderingen van kerkbestuur en de manier waarop zij geloofden dat individuen een relatie met God konden onderhouden. Desondanks blijven zowel calvinisten als lutheranen tot op de dag van vandaag verenigd in hun streven naar een authentiek en oprecht christelijk leven, geworteld in Gods genade en liefde.
